Yayına Hazırlayan
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Çalışma Genel Müdürlüğü
İnönü Bulvarı No: 42
06520 Emek / ANKARA
Telefon: 0.312 212 03 58 - 296 63 23 - 24
Faks: 0.312 212 07 81
www.cgm.gov.tr
Editör
Ebru Öztüm TÜMER
Katkı Veren Kurumlar
Türkiye İnsan Hakları Kurumu
Devlet Personel Başkanlığı
Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu
Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu
Tasarım
mtr tanıtımgörsel hizmetler
Baskı
Özel Matbaası
Mayıs 2013, Ankara
* Bu Rehberin onaylanmasına ve yayınlanmasına, Psikolojik Tazicle Mücadele Kurulunun 8/5/2013 tarihli toplantısındakarar verilmiştir.
TİHK
SUNUŞ ................................................................................... 7
GİRİŞ.......................................................................................... 8
İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ (MOBBING)...........................10
Tanımı ........................................................................10
Unsurları ........................................................................10
Psikolojik Taciz Olmayan Durumlar.....................................11
İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZLE BENZERLİK GÖSTEREN
KAVRAM VE DURUMLAR .........................................................12
Genel Olarak.......................................................................12
İşyerinde Çatışma...............................................................12
İşyerinde Şiddet..................................................................12
İşyerinde Kabalık................................................................13
İşyerinde Cinsel Taciz..........................................................13
İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ TÜRLERİ ................................14
Dikey (Hiyerarşik) Psikolojik Taciz......................................14
Yatay (Eşitler Arası) Psikolojik Taciz....................................14
İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ SÜRECİ...................................15
KritikOlaylar.......................................................................15
İşyerinde Psikolojik Taciz ve Damgalama ..........................15
YönetiminDevreye Girmesi................................................16
İşten Ayrılma.....................................................................16
İŞYERLERİNDE UYGULANAN PSİKOLOJİK TACİZİN TARAFLARI.....17
Psikolojik Taciz Mağdurları................................................17
Psikolojik Taciz Uygulayıcıları..............................................17
Psikolojik Taciz İzleyicileri...................................................18
İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN ÖNLENMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER ...................................................................22
Bireysel Mücadele Önerileri...............................................22
Kurumsal Mücadele Önerileri............................................22
EK-1: YARGITAY KARARLARI.........................................................24
EK-2: MEVZUAT ........................................................................29
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu.........................................29
4857 sayılı İş Kanunu..........................................................30
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu..................................31
2011/2 sayılı İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi Genelgesi.........................................................32
EK-3: İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN MALİYETLERİ....................33
EK-4: ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK İLETİŞİM MERKEZİ
ALO 170 VERİLERİ ........................................................................34
Sunuş
Tümkültürlerdeveülkelerde,yaş,cinsiyet,kıdem,hiyerarşikkonumayrımıolmadan çalışanlarınkarşılaşmasımuhtemelbirişyerisorunuolanişyerlerindepsikolojiktaciz (mobbing), iş ahlakına aykırı sistematikyürütülen tutum ve davranışlar bütünüdür.
Çalışmahayatını düzenleyici,işçiveişverenilişkilerindeçalışmabarışının sağlanmasınıkolaylaştırıcıvekoruyucuönlemleralma,çalışmahayatındakimevcut vemuhtemelsorunlarıveçözümyollarınıaraştırma görevibulunanBakanlığımız, günümüzdehembireyselhemdekurumsaldüzeydebirsorunhalinegelenpsikolojik taciz konusunda da çalışmalar yürütmeye başlamıştır.
19 Mart 2011 tarih ve 27879 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin Önlenmesi (Mobbing)” Başbakanlık Genelgesinin dördüncü, beşincivesekizincimaddeleriBakanlığımızaaçıkçagörevleryüklemiştir. ALO170 üzerindenpsikologlarvasıtasıylaçalışanlarayardımvedesteksağlanması,Psikolojik TacizleMücadeleKurulununoluşturulmasıileeğitim vebilgilendirmetoplantıları düzenlenmesi, Bakanlığımızın başlıca sorumluluk alanları olarak belirlenmiştir.
Söz konusu Genelge kapsamında, psikolojik tacizle mücadeleyi güçlendirmek amacıyla,öncelikleÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığıİletişimHattıolanALO
170üzerindenPsikolojikTacizkonusundaçağrılaralınmayabaşlanmıştır. Alınanbu çağrılaracevapvermeküzerepsikologlarkonuhakkındaeğitilmişvehattıarayanlara yardımcıolmaküzeregörevlendirilmiştir.Sözkonusupsikologlarhattı arayanları konu hakkında bilgilendirme, işyerinde psikolojik tacize uğradığını düşünenlere psikolojikdestek verme, onlarıyönlendirme,şikayetleridinlemegörevleriniyerine getirmeyebaşlamışlardır.
Bununla birlikte, 21/5/2012 tarihli Bakanlık Oluru ile “Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu”oluşturulmuştur. Söz konusuKurul,“İşyerlerindePsikolojikTacizin ÖnlenmesiGenelgesiUygulamaEylemPlanı(2012-2014)”hazırlayarakçalışmalarına başlamıştır.
Buçalışmalarkapsamındasosyaltaraflarveilgilikuruluşlarıntemsilcilerininkatkıları ilehazırlananİşyerlerinde PsikolojikTaciz (Mobbing)BilgilendirmeRehberinin işyerlerinde çalışmabarışınakatkı sağlamasını,çalışanlara ve işverenlere faydalı olmasını umut ediyorum.
Ali Kemal SAYIN
Müsteşar Yardımcısı
Giriş
1]Günlükhayatın önemlibirkısmıişyerindegeçmekteveinsanlarailelerinden, arkadaşlarındandaha fazla iş arkadaşlarıyla vakit geçirmektedirler. İş hayatı kendi içerisinde rekabet, kar baskısı, stres, kişisel hırslar vb. hususları barındırmaktadır.
2]Kamukurumlarındave özelsektörde çalışmailişkilerinive mağdurunsağlığını olumsuz yönde etkileyen, işyerinin ve çalışanlarınverimini düşüren “psikolojik taciz”;tekbirnedenleaçıklanamayacakkadarkapsamlıvekarmaşıkbirsüreçtir. İşyerlerindepsikolojiktaciz,kişiliközellikleri,mağdurunişkonumu,örgütsel ve sosyo-ekonomik koşulların etkileşimi sonucu ortaya çıkan ve tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sıkça kamuoyu gündemine gelen bir işyeri sorunudur.
3] Çokyaygınbirişyerisorunuolarakbilinen“PsikolojkTaciz(Mobbing)”olaylarını engellemek, toplumun bilinçlendirilmesinisağlamak amacıyla tüm çalışanları kapsamaküzere“İşyerlerindePsikolojikTacizin(Mobbing)Önlenmesi”konulu
2011/2sayılıBaşbakanlıkGenelgesi19Mart2011tarihlive27879sayılıResmi
Gazete’de yayımlanmıştır.
4] Söz konusu Genelgenin 5 inci maddesi gereğince; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıbünyesinde,siviltoplumkuruluşlarıveilgilitarafların katılımıyla “PsikolojikTacizleMücadele Kurulu”oluşturulmuştur.Kurul,çalışanların uğradığıpsikolojiktacizolaylarınıizlemek,değerlendirmekveönleyicipolitikalar üretmekle görevlendirilmiştir.
5] “PsikolojikTacizle Mücadele Kurulu”, Çalışmave SosyalGüvenlikBakanlığı Çalışma Genel Müdürü başkanlığında, Türkiye İnsan Hakları Kurumu, Devlet Personel Başkanlığı, TİSK, TÜRK-İŞ, HAK-İŞ, DİSK, MEMUR-SEN, KAMU-SEN ve KESK’inGenelSekreterlerininkatılımı ileyıldaikikereolağan,gereklihallerde olağanüstü toplanmaktadır.
6] Kurul, işyerlerinde psikolojik tacizin önlenmesine yönelik olarak ülke çapında politikalarınbelirlenmesinekatkısağlamak,eğitimvebilgilendirmefaaliyetlerini koordineetme,ihtiyaçduyulankonulardaaraştırma veincelmeyapma/ yaptırma,rapor,rehbervebilgilendirmedokümanlarıhazırlamavekamuoyunu bilinçlendirme çalışmaları yürütmektedir.
7] “Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu”, “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin Önlenmesi GenelgesiUygulamaEylemPlanı(2012-2014)’nıhazırlamıştır. EylemPlanı, “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin Önlenmesine İlişkin Kurumsal Kapasite Çalışmaları”,“İşyerlerindePsikolojikTacizinÖnlenmesineİlişkinEğitim ve FarkındalıkArtırmaÇalışmaları”, “İşyerlerindePsikolojikTacizinÖnlenmesine
İlişkin Veri Toplama, İzleme ve Değerlendirme Çalışmaları” ve “İşyerlerinde PsikolojikTacizinÖnlenmesineİlişkinMevzuatGeliştirme Çalışmaları”başlıklı dört öncelik alanından oluşmaktadır.
8] “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin Önlenmesine İlişkin Kurumsal Kapasite Çalışmaları”ve“İşyerlerindePsikolojikTacizinÖnlenmesineİlişkinEğitim ve FarkındalıkArtırmaÇalışmaları”başlıklıöncelikalanlarıkapsamındaişyerlerinde psikolojiktacizinönlenmesihususundafarkındalıkartırmak vekişilerinbu konuda bilgilendirilmelerini sağlamak üzere rehber hazırlanması için çalışma grubu oluşturulmuştur.
9] SözkonusuçalışmagrubuÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığıÇalışmaGenel Müdürlüğü, Türkiye İnsan Hakları Kurumu, Devlet Personel Başkanlığı, TİSK, TÜRK-İŞ,HAK-İŞ,DİSKtemsilcilerininkatılımı ileçalışmalarınıtamamlamışve “İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi”ni hazırlamıştır.
10] Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu’nca hazırlanan ve ülkemizde konu ile ilgili farkındalığınartırılmasınınvekişilerinbualandabilgilendirmelerininamaçlandığı buRehberde; işyerlerinde uygulananpsikolojiktacizintanımı, psikolojiktacizle benzerkavramvedurumlar,psikolojiktacizintürleri,süreci,tarafları ilekişiler, işyerlerivetoplumaolasıetkilerineyerverilmektedir.Konuylailgiliyargıkararları, mevzuat ve ALO 170 verileri ise rehber ekinde paylaşılmaktadır.
[1] İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ (MOBBING)
1.1. Tanımı
1) İşyerlerindebirveyabirdenfazlakişitarafından diğerkişiyadakişilereyönelik gerçekleştirilen, belirlibirsüresistematikbiçimdedevameden,yıldırma, pasifize etmeveyaiştenuzaklaştırmayıamaçlayan;mağduryadamağdurların kişilik değerlerine, mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine veya sağlıklarına zarar veren; kötü niyetli, kasıtlı, olumsuz tutum ve davranışlar bütünüdür.
1.2. Unsurları
1) İşyerindekarşılaşılanhertürlüolumsuzdavranışpsikolojiktacizolarak algılanmamalıdır. İşyerlerinde psikolojik tacizden söz edebilmek için bazı unsurları içermesi gerekmektedir.
2) İşyerlerinde psikolojik taciz aşağıdaki unsurları içermelidir:
• İşyerinde gerçekleşmelidir.
• Üstlertarafındanastlarınauygulanabileceğigibi,astlarıtarafındanüstlerine de uygulanabilir ya da eşitler arasında da gerçekleşmesi mümkündür.
• Sistemli bir şekilde yapılmalıdır.
• Süreklilik kazanmış bir sıklıkla tekrarlanmalıdır.
• Kasıtlı yapılmalıdır.
• Yıldırma, pasifizeetme ve işten uzaklaştırmaamacında olmalıdır.
• Mağdurunkişiliğinde,meslekidurumundaveyasağlığındazararortaya çıkmalıdır.
• Kişiye yönelik olumsuz tutum ve davranışlar gizli veya açık olabilir.
1.3. Psikolojik taciz olmayan durumlar
1) İşyerlerindepsikolojiktacizolgusubazıdurumlardadiğerolumsuzdavranışlarla karşılaştırılabilmektedirancak bunlar psikolojik taciz değildir.
2) Farklıhukukinitelikvesonuçlariçerdiğinden fizikselşiddet,cinsel tacizve/veya hakaret niteliğindeki davranışlar,
3) Arizi,tekseferlikyadabirdençoktekrarlansabilestresevedoğalişyoğunluğuna bağlanabileceksüreklilikarzetmeyenolumsuztutum,davranış,tartışma ve çekişmeler,
4) İşyeridışındagerçekleşentutumvedavranışlarilebenzeriuyuşmazlıklar işyerlerinde psikolojik taciz olarak değerlendirilmez.
[2]İŞYERLERİNDEPSİKOLOJİKTACİZLEBENZERLİKGÖSTERENKAVRAMVE DURUMLAR
2.1. Genel olarak
1) İşyerlerinde psikolojik taciz, bazen farklı amaçlarla kullanılmakta bazen de farklı kavramlarla benzerlik göstermektedir. Gerek işveren, gerekse çalışan tarafından kötüniyetlikullanımaaçıkolanişyerlerindepsikolojiktaciz,çok yönlü değerlendirilmesi gereken bir durumdur.
2) İşyerlerindepsikolojiktacizioluşturanherbireylemin,esasengünlükilişki, sorunyadaçatışmaların sonucuolarakortayaçıkabildiğidikkatealındığında, işyerlerinde psikolojik taciz eylemleri ile günlük iletişimsorunlarının ya da benzer olumsuz ilişkilerin birbiriyle sıkça benzerlik taşıdığı görülebilmektedir.
3) Bazıolaylardakişininbireyselözellikleri,ailevesosyalyaşamınınişyaşamına etkileri baskın hale gelmekte, özellikle hassasiyet taşıyan bireyler açısından işyerinde karşılaşılanher olumsuz durum, davranış ya da sürecin kendisine yöneltilmişbir psikolojik taciz olduğu iddia edilebilmektedir.
4) Bireyinkendihatayadakusurlarınıngündemegeldiğibazıdurumlardaise psikolojik taciz iddiası bir çeşit “savunma aracı” olarak kullanılabilmektedir.
5) Psikolojiktacizolaylarınınbazılarıise,birişyeri/işverenpolitikasıolarakkarşımıza çıkabilmektedir.İşsözleşmesininişverentarafındanfeshihalindeortayaçıkacak maliyetlerdenkurtulmakisteyen kimiişverenler, çalışanıpsikolojikyönden yıpratarakkendiisteğiileiştenayrılmasınısağlamayolunutercihedebilmektedir.
6) Buçerçevedeişyerindepsikolojiktacizlesıkçakarıştırılanişyerindeçatışma, işyerinde şiddet, işyerinde kabalık, işyerinde cinsel taciz gibi bazı olguların açıklanması gerekmektedir.
2.2. İşyerinde çatışma
1) İşyerindeçatışma,ikiveyadahafazlakişiyadagruparasındakiçeşitli sebeplerden doğan anlaşmazlıklarıifade etmekte, kişiliği hedef almamakta, esasen işin yapılış şekli üzerindeki fikirayrılıklarına odaklanmaktadır.
2) İşyerindepsikolojik tacizdeiseanlaşmazlığın görünümüahlakdışı yadakişiliğe yönelik haksız ve olumsuz davranışlar şeklinde ortaya çıkmakta, bu davranışlar süreklilik göstermekte ve sonuçları mağdur açısından ağır olmaktadır.
2.3. İşyerinde şiddet
1) İşyerinde şiddet, saldırı, fiilitaciz, tehdit, eşyaya zarar verme gibi suç oluşturan davranışlardan oluşmaktadır.
2) İşyerindepsikolojiktacizdavranışlarıisefizikselolmayıpçoğunluklapsikolojik olarak gerçekleşmektedir.
2.4. İşyerinde kabalık
1) İşyerinde kabalık, işyerinde çalışanların birbirleriyle iletişiminde ve davranışlarındaasgari saygı kurallarına dikkat etmelerini ifade etmektedir ve işyerinde psikolojik tacizle en fazla karıştırılankavramlardan biridir.
2) İşyerindekabalıkkavramı,işyerindepsikolojiktacizdendahagenelbirdavranış biçimini ifade etmektedir.
2.5. İşyerinde cinsel taciz
1) İşyerinde cinsel taciz, sınır ve kapsamı tam olarak belirlenemese de sonuçları dahasomutbirkavramdır.Çoğukezcezaisoruşturma ve yargılamalarakonu olabilmektedir.
2) İşyerindecinseltacizinişyerindepsikolojiktacizlebirliktegerçekleştiğiağır örnekler de söz konusu olabilmektedir.
[3] İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ TÜRLERİ
1) İşyerlerinde uygulanan psikolojik tacizi dikey ve yatay olarak ikiye ayırmak mümkündür.
3.1. Dikey (Hiyerarşik) psikolojik taciz
1) Dikeypsikolojiktaciz,üstlerdenastlarayadaastlardanüstleredoğruyönelen, aynı zamanda iki yönlü de olabilen psikolojik taciz türüdür.
2) Dikeypsikolojiktacizinyukarıdanaşağıyaveaşağıdanyukarıyaolmaküzereiki türü bulunmaktadır.
3) Yukarıdanaşağıyadoğrupsikolojiktaciz,biramirinastlarınayönelikolarak uyguladığı davranışlar bütünüdür.
4) Aşağıdan yukarıya doğru psikolojik taciz ise astların bireysel olarak veya birlikte hareket ederek amirlerine/ uyguladığı davranışların bütünüdür.
Yukarıdan
Aşağıya
Aşağıdan
Yukarıya
3.2. Yatay (Eşitler Arası) psikolojik taciz
1) Yatay psikolojik taciz, aynı düzeyde veya aynı hiyerarşik grupta olanların birbirlerine karşı uyguladıkları davranışların bütünüdür.
EşitlerArası
[4] İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ SÜRECİ
1) Rahatsızedicidavranışlarlakendinigösteren,zamanlaşiddetiniartıranve mağdurunsistematikolarakolumsuzdavranışlarınhedefine geldiğisüreçdört aşamalıdır.
4.1. Kritikolaylar
1) İşyerindekitetikleyiciolayçoğukezişyerindeyaşananbirçatışmadır.İşyerinde artan ve süreklilik gösteren bir çatışma, psikolojik taciz olarak görülebilir. Buaşamadaçatışma, henüzişyerindepsikolojiktacizdeğildiramaişyerinde psikolojik taciz sürecine dönüşebilecek bir potansiyel taşıyabilir. Bir çatışmanın nasıl işyerinde psikolojik taciz durumuna dönüştüğüne ilişkin pek fazla şey bilinmez.
4.2. İşyerinde psikolojik taciz ve damgalama
1) Bu aşamada günlük hayattaişyerinde psikolojik taciz olarak algılanmayacak davranışlarsüreklivesistematik birhalalır.Budavranışlarbirsüresonrahedef seçilen kişiye yönelik olarak saldırgan ve cezalandırıcı bir şekilde yapılır. Hedef seçilen kişi hakkında yönetimeşikâyetler gitmeye başlar.
4.3. Yönetimindevreye girmesi
1) Buaşamada,yönetimhedefseçilenkişihakkındadahaöncedensöylenenler nedeniylebirönyargıyasahiptir.Yönetimdekiler,mağdurhakkındaortayaatılan haksızsuçlamaveyargılarıkabuleder,budurumişmevzuatınınuygulanmasında, mağdurun haklarının ihlal edilmesi olasılığını güçlendirir.
2) Bu aşamada, yönetimve mağdurun meslektaşları işyerinde psikolojik taciz sürecini açıklamada objektifolay ve durumlar yerine kişisel faktörleri esas almayabaşlar.Ancak, yönetim, işyerindepsikolojiktacizileilgilisorumluluğu almak istemeyebilir.
4.4. İşten ayrılma
1) Buaşamadakişininişinesonveriliryadakişikendiisteğiyleiştenayrılırhatta kişininemeklilikzamanıgelmedenönceçalışmahayatındanayrılmasısözkonusu olabilir. Mağdurun tıbbiya da psikolojik yardıma gereksinimi ortaya çıkabilir.
[5] İŞYERLERİNDE UYGULANAN PSİKOLOJİK TACİZİN TARAFLARI
1)İşyerindepsikolojiktacizsüreciiçinderolalantarafları işyerindepsikolojiktaciz mağdurları,işyerindepsikolojiktacizuygulayıcıları(zorba)veişyerindepsikolojik taciz izleyicileri olmak üzere üç farklı grupta toplamak mümkündür.
2) Çalışma hayatındaher çalışan bu üç rolden birini oynamaya adaydır.
5.1. Psikolojik taciz mağdurları
1) İşyerindepsikolojiktacizemaruzkalantaraf“işyerindepsikolojiktacizmağduru”
olarak anılır.
5.2. Psikolojik taciz uygulayıcıları
1) İşyerlerindepsikolojiktacizuygulayankişiiçin“işyerindepsikolojiktaciz uygulayıcısı, tacizci ya da zorba” ifadeleri kullanılmaktadır.
2) İşyerlerinde psikolojik taciz uygulayıcısının kişilik özelliklerini belirleyen sistematikbirçalışmabulunmamasınarağmenbazıaraştırma sonuçlarında tacizcilerin ortak bazı kişilik özellikleri ortaya çıkarılmıştır.
3) Bukişilerin ortaközelliklerini genellikleilgi görmekisteyen,zayıfkişilikli, övgüye aşırıihtiyaç duyan,silikkarakterli,suçlayıcı,yargılayıcı,güçtenhoşlanan, çalışanlarımotive edemedikleriiçinonlarıkontrolaltına almayaçalışankişiler olarak tanımlamak mümkündür.
5.3. Psikolojik taciz izleyicileri
1) İşyerlerindepsikolojiktacizhernekadarmağdurvetacizciarasındageçenbir süreç olarak ele alınsa da, zamanla sürece dahil olan kişiler olabilir.
2)Busürece doğrudankarışmayanancak birşekildesürecialgılayan,sürecin yansımalarınıyaşayan kişilere “izleyiciler, seyirciler, tanık olan taraf” denilmektedir.
3) Bukişiler,çalışmaortamındameydanagelenpsikolojiktacizolgusununfarkına vardıkları andan itibarenizleyici olarak nitelendirilirler.
[6] İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN ETKİLERİ
1) İşyerlerinde uygulanan psikolojik tacizin sadece mağdura olumsuz etkisi yoktur; mağdurunyanındaailesine,işyerine,toplumaveülkeekonomisinedemuhtemel olumsuz etkileri vardır.
6.1. Mağdura olan muhtemel etkileri
1) İşyerlerindepsikolojiktacizinmağdurbireyüzerindeyarattığıetki,psikolojik tacizinaşamaları vebireyinkişiselözelliklerinedeniylefarklısonuçlarortaya çıkarabilmektedir.
2) İşyerlerindepsikolojiktacizgenelolarakmağduraçısındanfizikselvezihinsel rahatsızlıklara, davranış bozuklularına, sosyal sorunlara ve ekonomik zarara neden olmaktadır.
3) Uyku bozuklukları, ağlama nöbetleri, konsantrasyon bozukluğu, gerginlik ve öfke, alınganlık,yüksektansiyon,kalıcıuykubozuklukları,midevebağırsak sorunları,aşırıkiloalmaveya verme, alkolveya ilaç(madde)bağımlılığı,tedavi masrafları, işyerindenkaçmaveyauzaklaşma(sıksıkgeçkalma,sıkçakullanılan hastalık izinleri), şiddetli depresyon, panik ataklar, kalp krizleri ve diğer ciddi hastalıklar, kazalar, üçüncükişiye yönelikşiddet, intihargirişimleribuetkilerden bazıları olarak sayılabilir.
Üçüncü Kişiye Yönelik Şiddet
Kazalar
DiğerCiddi
Hastalıklar
İntihar
Girişimleri
Ağlama
Nöbetleri
MOBBİNG
Gerginlik veÖfke
KalıcıUyku Bozuklukları
AşırıKilo Alma veya Verme
Alkolveya ilaç(madde) bağımlılığı
Kalp
Krizleri
Panik
Ataklar
Şiddetli
Depresyon
SıkGeç
Kalma,
SıkHastalık
İzinleri
Şekil1:İşyerlerindePsikolojikTacizinEtkileri
6.2. İşyerine olan muhtemel etkileri
1) İşyerlerindepsikolojiktacizinmağduraolanmuhtemeletkilerininyanında işyerleri üzerinde de olumsuz etkileri vardır.
2) İşyerlerifarklısektörelkoşullarda,farklıbüyüklüklerdevefarklıüretimmodelleri ile faaliyetlerini sürdürmektedirler. Dolayısıyla psikolojik taciz iddialarının gündeme gelmesi işyerleri üzerinde farklı etkiler yaratmaktadır.
3) İşyerlerindepsikolojiktaciziuygulayanlarınvemağdur/mağdurlarınperformans ve verimlilikleri ile işe ayırdıkları zamanda önemli kayıpların meydana gelmesininyanındaişletmeyeolandiğermuhtemeletkileriiseaşağıdakişekilde sıralanabilir:
• İşyerinin genel verimliliği olumsuz etkilenir.
• Çalışma ilişkileri ve barışı bozulur, çalışan ve yöneticiler arasında uyumsuzluklar başlar.
• Devamsızlıklarda, izinlerde ve sağlık raporlarında artışgörülür.
• Örgütsel bağlılığın azalmasına/yok olmasına yol açar.
• Yeterlilik ve tecrübe sahibi çalışanların kaybedilmesine yol açar.
• İşgücü devrini yükseltir.
• Konununişyeridışınataşınmasıhalindekurumunsaygınlığıvemarkadeğeri zarar görür.
6.3. Mağdurunun ailesine olan muhtemel etkileri
1) İşyerlerindeyaşananpsikolojiktacizsürecikişininsadeceişyerindekihuzurunu ve verimliliğini olumsuz etkilemez, kişinin özel yaşamı üzerinde etki yapar.
2) Mağdurunişyerindeyaşadığısorunlarsonucundakarı-kocaveebeveyn-çocuk ilişkilerinin,hattaçocuklarınpsikolojikgelişimlerinindeolumsuzetkilemektedir. İşyerinde uygulananpsikolojik taciz nedeniyle aileler de bireyler gibihem psikolojikhem de ekonomikaçıdanyüksekmaliyetlerödemekdurumunda kalabilmektedir.
3) Busüreiçinde,aileüyelerininişyerindepsikolojiktacizemaruzkalanbireyin durumunu anlaması ve destek olması çok önemlidir.
6.4. Topluma olan muhtemel etkileri
1)İşyerlerinde uygulananpsikolojiktacizçalışmailişkilerinibozmakta, toplum içinde mutsuz bireyler ve ailelerin oluşmasına yol açmaktadır.
2) İşyerlerindepsikolojiktacizmağdurunundoktormuayenesi,tahlillergibisağlık
harcamalarıartmakta; sağlıkkontrollerindeharcananzamannedeniyleüretim süreçlerinde verimlilik kayıpları yaşanmaktadır. Dolayısıyla, işyerinde psikolojik taciz mağdurun toplumlailişkisinizedelemekte, işverene ve devlete yük getirmektedir.
6.5. Ülke ekonomisine olan muhtemel etkileri
1) İşyerlerindepsikolojiktacizinortaveuzunvadedetoplumaveekonomiyezarar verdiği yapılan çeşitli araştırmalardaortaya konmuştur.
2) UluslararasıÇalışmaÖrgütü(ILO)’nün2000yılınınEkimayındayayımladığı rapora göre, Almanya’daheryılpsikolojiksağlıkproblemlerinedeniylealınan izinler 2.2 milyon dolar maliyete neden olmaktadır.
3) Almanya’dayapılanbiraraştırmaya göre,1.5milyonçalışanişyerindepsikolojik tacizemaruzkalmaktadır.İşyerindeyaşananpsikolojiktacizekonomikbakımdan yaklaşık olarak 13 milyar Euroluk zarara sebebiyet vermektedir.
4) Alman Federal Çalışma Bakanlığı verilerine göre ise intiharlarınyüzde 10’u işyerinde psikolojik taciz nedeniyle gerçekleşmektedir.
5) BirleşikKrallıkSağlıkveGüvenlikBakanlığı’nınyayınladığıbirraporagöre işyerinde psikolojik taciz gibi işyeri sorunlarınınneden olduğu iş stresinin ülke ekonomisine yıllık maliyetiyaklaşık 4 milyar sterlindir.
6) Leymann’ınİsveç’teyaptığıbiraraştırmaya göre,işyerindepsikolojiktacizinkişi başına düşen maliyeti30.000 ile 100.000 dolar civarındadır.
[7] İŞYERLERİNDE PSİKOLOJİK TACİZİN ÖNLENMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER
1) İşyerlerindepsikolojiktacizekarşıbireyselveişletmebazındabazıönlemler almak mümkündür.
7.1. Bireysel mücadele önerileri
(1)İşyerlerinde psikolojik tacize maruz kaldığını düşünen kişi öncelikle içinde bulunduğu durumu sağlıklı bir şekilde değerlendirmelidir.
(2)Kişiyaşanılansürecinişyerindepsikolojiktacizolduğuyönündekanaatevarırsa aşağıda belirtilenhususlara dikkat etmelidir.
• Kişi, öncelikle çatışmadankaçınılmalı ve sakin olmaya gayret etmelidir.
• Psikolojiktacizüstyönetimtarafındangerçekleştirilmiyorsakonuyuüst yönetimeuygun bir şekilde iletmelidir.
• Psikolojik tacize uğradığını kanıtlayacak yazışma, not, mesaj, e-posta gibi bilgi ve belgeleri saklamalıdır.
• Yaşanılan psikolojik taciz sürecine ilişkin günlük tutmalıdır.
• Yaşanılansüreceşahitolan/olabilecekçalışmaarkadaşlarıilegörüşmelidir.
• Kişi, üyesi olduğu sendikadan destek talep etmelidir.
• ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığınınİletişimMerkeziAlo170’iarayarak, işyerlerinde psikolojik taciz konusundauzman psikologlardan destek almalıdır.
• Kişi, ihtiyaçduyduğunda tıbbive hukuki destek almalıdır.
• İşyerlerinde psikolojik tacize maruz kalan kişi sorunu işyerinde çözemediği takdirde konuyu yargıya taşımalıdır.
7.2. Kurumsal mücadele önerileri
1) İşyerlerininsektörelfarklılıkları,nitelikvenicelikitibariylefarklıözellikleresahip olmasıvefarklıüretim yöntemlerikullanarakfaaliyetlerinisürdürüyorolmaları nedeniyle psikolojik tacizle mücadele yönetmeleri farklılık gösterir.
2) İşyerleri,işyerindepsikolojiktacizinunsurlarınınortayaçıkmasıhalinde,konu hakkında bilgi sahibiolmalı ve kurumsal yapılarınıbu tür uygulamalara karşı korumaaltınaalmalıdırkikamuoyundakiitibarları vemarkadeğerlerinizarara uğratmasın.
3) Psikolojiktacizin işyerlerindeyaşanmamasıve/veyaönlenmesiiçinaşağıda belirtilentedbirleri öncelikle hayata geçirilmelidir. 2
• İşyerleri, psikolojik tacizi önleyici politikalargeliştirmelidir.
•İşyerlerindepsikolojiktacizlekonusundatehlikeleri anlatanbroşürler dağıtılmalı, işçilereveyöneticilereyönelikeğitimvebilgilendirme çalışmalarının yapılmalıdır.
• İşyerleri,kendiişletmeyapısınauygunolarak,psikolojiktacizolaylarının incelenmesiiçinyöntemlergeliştirmeli,işyerindepsikolojiktacizeteşebbüs eden kişiler için disiplin cezaları ve rehabilitasyon önlemleri alınmalıdır.
• İşyerlerinde psikolojiktaciz şikâyetleri dikkate alınmalıve adilçözüm yolları geliştirilmelidir.
• İşyerlerinde psikolojik tacizi önlemek için alınacak tedbirlerde, bu yöndeki iddialarınaraştırılması vesoruşturulmasında“gizliliğinkorunmasına”özel hassasiyet gösterilmelidir.
• Topluişsözleşmesi, işsözleşmesi veya işyeri yönetmeliklerine konuylailgili hükümler konulmalıdır.
2 Özel sektör işyerleri a&
